Eindhoven gebruikt slimme verlichting

“Pfffiiet!” De scheidsrechter fluit af. In de blessuretijd van een voetbalwedstrijd waarin het eerste elftal van PSV weliswaar het meest aan de bal was, maar niet tot scoren wist te komen, glipt de bal in de slotseconden totaal onverwacht langs de doelman uit Eindhoven. Die blijft verbouwereerd achter. Net als duizenden aanwezige PSV-fans die de hele avond vergeefs op hun verdiende doelpunt hebben gewacht. PSV - De Graafschap: 0 tegen 1. Geklopt in eigen huis. Hoe is het mogelijk?

Vroeger krabde de korpschef zich na een verloren thuiswedstrijd achter het oor, denkend aan de orde en veiligheid in zijn stad die hij geacht wordt te handhaven. Na thuiswedstrijden drinken veel supporters namelijk graag een borrel op het Stratumseind, het uitgaansgebied van Eindhoven vlakbij het Philips-stadion. En als de club verliest, dan slaat de sfeer weleens om.

Maar ook op reguliere stapavonden ging het onder invloed van alcohol af en toe mis in de langste kroegstraat van Nederland. Vervelend voor omwonenden en voor het welwillende deel van het uitgaanspubliek. De voorspelbare gevolgen bleven niet uit: het Stratumseind trok steeds minder bezoekers en horecaondernemers zagen hun omzet teruglopen. Het tij moest gekeerd.

Van stapstraat naar proeftuin voor technologie

Sinds 2012 werkt de gemeente Eindhoven daarom samen met partners in een zogeheten living lab om het uitgaansgebied weer veilig en aantrekkelijk te maken. Met allerlei meetapparatuur worden in de ruim 200 meter lange stapstraat gegevens verzameld, zoals geluidniveaus, camerabeelden, het aantal bezoekers en hun herkomst. Op basis van die - geanonimiseerde - data testen verschillende partners van de gemeente hun ideeën en oplossingen in de praktijk. Het Stratumseind fungeert nu als proeftuin voor nieuwe, slimme technologie.

Een van de experimenten focust op de vraag of je het gedrag van mensen kunt beïnvloeden met slimme verlichting. Samen met onder andere de Technische Universiteit en Philips onderzoekt de gemeente hoe aanpassing van de kleur, intensiteit en dynamiek van straatverlichting kan bijdragen aan het terugdringen van uitgaansagressie. Lichtstad Eindhoven die de uitdaging ombuigt door haar bijnaam eer aan te doen - toepasselijker kan bijna niet.

Maar hoe meet je een agressieve sfeer op straat? Wat zijn de tekenen van een naderende vechtpartij? Meer decibellen en plotselinge bewegingen kunnen volgens experts duiden op agressie, en dus op een aanstaande vechtpartij. Daarom zijn er op straat geluidssensoren en camera’s opgehangen. Door de videobeelden en geluidsmetingen te analyseren en de uitkomsten te combineren, kom je heel wat te weten over de gemoedstoestand van de mensen op straat.

Daar kun je vervolgens op inspelen. Wat nu als je opkomende agressie de kop kunt indrukken door bijvoorbeeld de intensiteit van het omgevingslicht op te schroeven? Fellere verlichting nodigt nu eenmaal minder uit tot zaken die het daglicht niet verdragen. In de living lab wordt onderzocht met welke instellingen gedrag het best is te beïnvloeden, en wat het effect is van verschillende kleuren licht.

De geluidsensoren dienen niet alleen om tekenen van agressie te registreren, ze meten ook of het geluidsniveau binnen de perken blijft. Alle meetgegevens zijn openbaar en online in te zien door de betrokken ondernemers en omwonenden, zodat voor iedereen duidelijk is waar eventuele overlast vandaan komt en of kroegen zich aan de sluitingstijdenwet houden.

“De eerste effecten zijn al zichtbaar”, vertelt Ad Steenbakkers, informatieadviseur van de gemeente Eindhoven. “Voor iedereen is helder of het niveau binnen de afgesproken norm valt en daardoor ontvangen we minder bezwaarschriften over geluidsoverlast.”

Droge Voeten en andere goede ideeën

Het is duidelijk: Eindhoven loopt graag voor de muziek uit. Waar de conservatieve voetbalwereld inmiddels rijp is voor camera´s op de doellijn, staat ook de lokale gezagsdriehoek met open armen klaar om de technologische vondsten van de eenentwintigste eeuw te ontvangen. Tegenwoordig staat gemeentebestuurders dan ook een arsenaal van moderne hulpmiddelen ter beschikking, waarmee zij hun taken nog efficiënter uitvoeren én tegelijk de samenleving veiliger en leefbaarder maken.

Het lichtexperiment op Stratumeind is één voorbeeld, maar het arsenaal is nog lang niet compleet. “Wat mij betreft is een smart city een stad waarin de mensen zich bewust zijn van de mogelijkheden en daar slim gebruik van maken”, vertelt Steenbakkers. “We zijn nog maar net begonnen met het ontdekken van alle mogelijkheden.” Naast de experimenten op het Stratumseind, kijkt de gemeente naar tal van andere vraagstukken: hoe verminder je het energieverbruik van de gemeentelijke gebouwen? Als er ergens in de stad energie over is, bijvoorbeeld in de vorm van warmte, kun je die dan opnieuw inzetten? Hoe verbeter je de digitale dienstverlening aan inwoners en bedrijven? En het woon-werkverkeer, kan dat niet een stuk slimmer?

Allemaal vragen waarvoor de gemeente passende oplossingen zoekt. En víndt, want op veel vragen is al een slim antwoord geformuleerd. Steenbakkers: “Bij presentaties vraag ik weleens: ‘wie werkt er in een smart city?’ Er hangen camera’s in de stad, er liggen verkeerslussen in de weg. We zíjn al een smart city. In Eindhoven zijn inmiddels 800 ondergrondse afvalcontainers uitgerust met een chip die meet hoe vol de container is, zodat vuilniswagens geen halfvolle containers komen legen. Dat scheelt heel wat onnodige kilometers door de stad.”

“Of neem het programma Droge Voeten. In een groot gedeelte van de stad meten we met peilstokken in de grond hoeveel neerslag er valt. Klepjes in de riolering, die in verbinding staan met gemalen, reageren daarop door automatisch te openen of te sluiten. Samen met onze partners hebben we een intelligent systeem ontwikkeld dat wateroverlast in onze omgeving zoveel mogelijk voorkomt.”

Smart society

Die samenwerking is kenmerkend voor de werkwijze van Eindhoven. De gemeente onderhoudt nauwe banden met organisaties in de regio, waaronder het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid: “Die samenwerking noemen wij de ‘triple helix’. Daardoor kunnen wij de kracht van onze belangrijkste partners heel makkelijk inzetten, denk aan bedrijven zoals Philips, Cisco en KPN, maar ook de Design Academy en de Technische Universiteit.”

Ook inwoners worden nadrukkelijk betrokken bij projecten die de samenleving raken. Steenbakkers: “Wij storten nieuwe technologie niet uit over de stad. Bij projecten zoals het lichtplan voor het Stratumseind betrekken we van begin af aan burgers en ondernemers. We vragen ze wat zij ervan vinden en op basis van hun feedback bepalen we welke technieken het meest geschikt zijn. Diezelfde betrokkenheid streven we ook na bij andere projecten, zoals het verduurzamen van huurwoningen. Wij proberen te denken vanuit de samenleving, daarom spreken wij ook liever van een smart society, dan van een smart city.

Opnieuw het wiel uitvinden is niet slim. Behalve met regionale partners heeft de gemeente dan ook regelmatig contact met andere steden die smart city-ambities koesteren – Barcelona, Santander, Singapore – om van elkaars innovaties te profiteren. “In het verre oosten zijn ze bijzonder geïnteresseerd in hoe wij hier samenwerken. Nederland kent een overlegcultuur, terwijl in Azië zaken veel meer van bovenaf worden opgelegd. Omgekeerd zien wij met bewondering hoe makkelijk zij daar technologie ontwikkelen en die efficiënt produceren.”

Net als veel andere steden probeert Eindhoven met slimme techniek de samenleving een stukje beter te maken. Volgens Steenbakkers moeten we in ons optimisme overigens wel voorzichtig zijn met het aanwijzen van oorzaak en gevolg. “Kijk naar het Stratumseind: als de agressie daar vermindert net nadat er een nieuw lichtplan is uitgerold, dan kán dat natuurlijk ook komen doordat PSV zojuist een wedstrijd heeft gewonnen. Er spelen altijd meerdere factoren mee. Techniek is een hulpmiddel, je blijft zelf verantwoordelijk voor de interpretatie. Om met onze vorige burgemeester Rob van Gijzel te spreken: ‘Er bestaan geen smart cities, alleen smart people’.”

Dit artikel verscheen eerder in het Centric Magazine Overheid.