Digitale dubbelganger voor inzicht draagvlak

Bewonersbijeenkomsten, inspraakavonden, enquêtes of werkgroepen van burgers. Gemeenten laten hun inwoners op allerlei manieren meedenken over hun beleid. Een wettelijke verplichting die ze veel geld en ook tijd kost. Desondanks leiden nieuwe plannen vaak alsnog tot bezwaren en rechtszaken. Of polarisatie tussen voor- en tegenstanders. “Burgerparticipatie geeft gemeenten vaak hoofdpijn,” zegt Edwin Fennema, ontwerper van disruptieve software bij Centric “Wij hebben een manier gevonden om van die hoofdpijn af te komen.”

Digitale dubbelganger

Hij werkt al anderhalf jaar aan een nieuwe applicatie die lokale overheden kunnen installeren en die inwoners als app op hun mobiele telefoon kunnen zetten. Voor gemeenten werkt het eenvoudig. Zij definiëren thema’s, beleidsonderwerpen en mogelijke oplossingen die ze voorleggen aan hun inwoners. Niet rechtstreeks, maar via een zogenaamde ‘digitale dubbelganger’, een tweeling of kloon van zichzelf die burgers in hun app creëren: een Dub. “De bedoeling is dat die dubbelganger, of Dub, net zo in het leven komt te staan en net zo over zaken denkt als zijn eigenaar”, legt Fennema uit.

Dat vergt dus ‘opvoeding’, oftewel een inwoner die zijn ‘digitale zelf’ programmeert. Waar ben ik niet van? Waar ben ik juist wel van? Wat wijs ik in het algemeen af? Wat juich ik in toe? En wat interesseert me helemaal niks? Allemaal bouwstenen van een grondhouding en tegelijkertijd ook de kleinste deeltjes (‘particles’) in een participatieproces. “Vandaar de naam Partical”, vertelt Fennema.

Meer draagvlak

Bij het ‘opvoeden’ van de digitale evenknie gebruikt Centric belangrijke technieken uit de gamewereld om mensen geboeid te houden. De Dub doet er immers een tijdje over om dezelfde voorkeuren te krijgen en oplossingen te kiezen als de eigenaar zelf zou doen. Bijvoorbeeld over groenvoorziening, wonen, infrastructuur of de opvang van asielzoekers.

Maar zodra de Dub klaar is mag ie zelfstandig meedraaien in de lokale democratie en is de burger er geen tijd meer aan kwijt. Gemeentelijke beleidsmakers kunnen de populatie van actieve Dubs tal van oplossingen voorschotelen die ze in hun beleid willen verwerken. Dubs zetten die vervolgens in hun eigen volgorde van belangrijkheid en schetsen zo een beeld van de voorkeuren van de burger. Dat geeft gemeenten meer inzicht in het draagvlak voor hun beleid.

Baas over eigen voorkeuren

Maar hoe weet je zo zeker dat je Dub precies zo reageert als jijzelf? “Dat is een veel gestelde vraag natuurlijk”, beaamt Fennema. “Ten eerste toetst je Dub zichzelf regelmatig bij jou als eigenaar. Sowieso kan een inwoner - als hij of zij bij een onderwerp een expliciete mening heeft - zijn Dub een voorkeursvolgorde meegeven voor dat ene specifieke geval.” Via een vorm van machine learning past de Dub zich hierop aan, zodat hij in steeds meer gevallen de beste volgorde in oplossingen kan aanbrengen. “Op deze manier maak je je Dub een steeds volwassener deelnemer aan de digitale democratie”, aldus de ontwerper.

Transparant inspraakproces

Partical opent een scala aan democratische mogelijkheden om burgers meer te betrekken bij lokale beleidsvorming. Fennema: “Het probleem is nu dat gemeenten de wettelijk verplichte burgerparticipatie vaak erg lastig vinden, omdat het de boel vertraagt. Burgers denken vaak dat inspraak of reageren geen zin heeft omdat toch alles al bekokstoofd is. Met Partical kan dat veranderen.

Het is de bedoeling dat gemeenten laten zien wat ze met de uitkomsten van de uitvragen doen, bijvoorbeeld door de voorkeursvolgorde van inwoners naast de eigen volgorde van beleidsvoorkeuren te publiceren. Daarna wordt het al snel duidelijk of beleidmakers de mening van hun inwoners negeren, hun beleid nog eens beter gaan uitleggen of hun plannen aanpassen. Dat maakt lokale democratie transparant en levend.”

Geen polarisatie

Deze manier van werken is anders dan een enquête (mening), een referendum (ja/nee) of een (kleinschalig) panel van burgers dat ondervraagd wordt. Partical vraagt ook niet of Dubs het ergens mee eens zijn, maar hoe ze meerdere oplossingen voor lokale problemen en opgaven rangschikken. Dat zorgt ervoor dat Partical niet snel tot polarisatie tussen voor- en tegenstanders leidt, maar juist de oplossing toont waar de meeste mensen mee akkoord gaan. Fennema: “Dan krijg je geen uitkomst waar 51% voor en 49% tegen is, maar een eindoplossing waar bijvoorbeeld 70% tot 90% van de inwoners zich in elk geval deels in kan vinden. Dat is een andere manier van kijken.”

Borging van privacy

Communicatie tussen Dubs en lokale overheid verloopt via een tussenlaag. Bij de ontwikkeling van Partical maakt Centric verder gebruik van technieken waarbij Dubs en hun voorkeuren niet terug te voeren zijn tot hun eigenaar, maar waarmee wel wordt gecheckt of mensen daadwerkelijk inwoner zijn van de betreffende gemeente. Partical slaat ook geen profielen of persoonskenmerken van de eigenaren op. Het gaat alleen om de inhoud.

Starten in vijf gemeenten

Gemeenten kunnen met Partical plannen of beleid toetsen aan de voorkeuren van hun inwoners. “De app maakt burgerparticipatie grootschaliger, genuanceerder, transparanter en minder stroef”, stelt Fennema. “Beslissingen die op meer draagvlak kunnen rekenen kunnen tot minder bezwaren leiden. Bij de bestuursrechter staan gemeenten sterker als ze kunnen aantonen dat een meerderheid van de mensen een plan accepteert.”

Na achttien maanden heeft Centric een eerste model van Partical klaar dat gedemonstreerd kan worden. Dit jaar wil Fennema minimaal vijf middelgrote gemeenten laten starten met de app.