Hoe duurzaam zijn datacenters?

We mailen, streamen, Googelen, gamen, appen, YouTuben, Facebooken, Tiktokken en Teams’en wat af tegenwoordig. De wereld digitaliseert in hoog tempo, we werken steeds meer thuis en in de cloud en data zijn in die economie de nieuwe olie. De wereld telt al 4,8 miljard internetgebruikers. Van de Nederlanders zit 86% dagelijks online. Internetknooppunt AMS-IX in Amsterdam verwerkt inmiddels 27 exabyte aan data en ziet dat cijfer jaarlijks met bijna 20% groeien. Daarvoor zijn steeds meer datacenters nodig.

Voor- en tegenstanders

De vraag is of we die in Nederland willen. Datacenters gebruiken enorme hoeveelheden elektriciteit, vervuilen water en beslaan gigantische oppervlaktes in het open Nederlandse polderlandschap, stellen milieuactivisten. Maar die elektriciteit is vaak groen en koelen gebeurt vooral met lucht en ook met regenwater. Bovendien kun je de restwarmte gebruiken om woningen te verwarmen. Als we dan toch grote datacenters moeten bouwen, kunnen we dat maar het beste in Nederland doen, zeggen tech- en IT-bedrijven als Microsoft en Centric.

'Een duurzaam datacenter is een contradictio in terminis'

Sinds de aangekondigde bouw van een hyperscale datacenter van 166 hectare voor Meta (Facebook) bij Zeewolde, staat het onderwerp hoog op de politieke agenda. Nederland heeft al drie van zulke reuzen: een van Microsoft en twee van Google, in de Wieringermeer en de Eemshaven. Het kabinet heeft nu een moratorium afgekondigd voor nieuwe megadatacenters. Guus Dix van Extinction Rebellion was een van de actievoerders in Zeewolde, die als protest tegen de komst van het datacenter het gemeentehuis bezetten. "Een duurzaam datacenter is eigenlijk een contradictio in terminis”, zegt Dix, in het dagelijks leven universitair docent aan de Universiteit Twente (UT). "Het energie- en waterverbruik is zo hoog dat je niet kunt zeggen dat ze duurzaam zijn.” Ook hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries van de Radboud Universiteit heeft een kort antwoord op de vraag hoe duurzaam datacenters zijn. "Niet. Als ik zie hoeveel elektriciteit ze verbruiken, hoeveel water, hoeveel geluid ze produceren en welk effect dit soort grote lelijke dozen hebben op hun omgeving, kun je niet zeggen dat ze duurzaam zijn”, stelt hij.

Datacenters van nature energie-efficiënt

Volgens recente cijfers van het CBS is het elektriciteitsverbruik van datacenters tussen 2017 en 2020 gestegen van 1,6 miljard kilowattuur naar 3,2 miljard kilowattuur. Inmiddels gaat 2,8 procent van het landelijke elektriciteitsverbruik naar datacenters. In die periode kwamen er vijf nieuwe grote datacenters bij. Maar die verbruikte stroom is voor 88% groen, stelt brancheorganisatie Dutch Data Center Association. Bovendien zijn datacenters van nature energie-efficiënt om de operationele kosten zo laag mogelijk te houden. "De afgelopen tien jaar is het internetverkeer wereldwijd vertienvoudigd, maar is het energieverbruik van datacenters nauwelijks toegenomen”, stelt Rob Elsinga, National Technology Officer (NTO) voor Microsoft Nederland.

Nederlandse datacenters zuinig

Volgens hem is een efficiencyslag gaande doordat bedrijven en instellingen hun eigen kleine serverruimtes sluiten en hun data in de cloud opslaan bij grotere datacenters. "Dat is efficiënter, want als China slaapt kan de beschikbare ruimte ingezet worden voor de VS en vice versa”, zegt hij. Volgens Elsinga behoren Nederlandse datacenters qua energieverbruik – uitgedrukt in Power Usage Effectiveness (PUE) of Data Center Infrastructure Efficiency (DCiE) – tot de zuinigste in de wereld. Dat stelt ook Rianne Spinka, MVO-manager bij Centric. "Onze servers zijn de meest energiezuinige die er zijn. Ook zijn we afgestapt van onze eigen datacenters en huren we voor onze klanten onder andere ruimte in het AM4-datacenter van Equinix in Amsterdam. Dat is een van de duurzaamste datacenters die er zijn”, zegt ze. AM4 wordt gekoeld met buitenlucht en als het te warm is via een ondergrondse wateropslag. De restwarmte wordt straks geleverd aan warmtenet MeerEnergie in Amsterdam, waar onder meer 5.000 woningen op worden aangesloten.

Microsoft datacenter nederland op groene stroom 

Microsoft heeft in Nederland drie datacenters, waarvan één hyperscale datacenter in het Noord-Hollandse Middenmeer. Die staan te ver van woonwijken om restwarmte te kunnen leveren. Wel draaien ze sinds 2012 op groene stroom. "Via Power Purchase Agreements (PPA) kopen we 100% hernieuwbare energie in, met name windenergie van Vattenfall en Eneco, maar die is niet altijd volledig beschikbaar. In de praktijk wordt 60% van onze energievraag afgedekt met hernieuwbare energie”, vertelt Elsinga. Microsoft wil in 2030 energieneutraal zijn en in 2050 zelfs CO2-negatief. Onder meer door CO2 af te vangen en op te slaan en door via de Rabo Carbon Bank boeren in Zuid-Amerika te helpen om CO2 vast te leggen in bomen en gewassen. Ook wil Microsoft in 2030 waterpositief zijn, oftewel meer water toevoegen dan dat het gebruikt. De Nederlandse datacenters worden 95% van het jaar gekoeld met buitenlucht. Als de buitentemperatuur daarvoor te hoog is, gebruiken ze verdampt water. Samen met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en ECW Energy onderzoekt het bedrijf een methode om regenwater op te vangen en op warme dagen voor koeling te gebruiken.

Strengere voorwaarden

Microsoft en Equinix mogen dan het goede voorbeeld geven, volgens professor Michiel de Vries doen niet alle datacenters dat. "Het klinkt mooi, maar de werkelijkheid is anders”, zegt hij. Als bestuurskundige richt De Vries zijn pijlen vooral op de overheid. Die moet volgens hem de milieueffecten veel eerder in kaart brengen en moet strengere voorwaarden stellen aan datacenters. Bijvoorbeeld dat ze regenwater in plaats van leidingwater gebruiken voor de koeling. Of dat ze zonnepanelen op het dak leggen, zodat ze minder windenergie nodig hebben. "Ik ben niet principieel tegen datacenters, maar aan zo’n hyperscale center in Zeewolde worden nauwelijks voorwaarden gesteld. Alleen dat er een rij inheemse bomen omheen moet staan. Niet dat er zonnepanelen op het dak moeten komen. Dat is een gemiste kans”, aldus De Vries. "Als het zo doorgaat gaan datacenters 10% tot 20% van onze elektriciteit consumeren. Daar moet je als overheid voorwaarden aan stellen.”

Te veel nadelen

Ook activist Guus Dix ziet nog te veel nadelen. Hij ziet met lede ogen aan hoe grote datacenters van Google of Microsoft de energie van een heel windpark opslurpen. "Als je uitzoomt zie je dat de structurele groei in de vraag naar energie de groei van hernieuwbare energie overstijgt. Moeten datacenters zich dan die beschikbare groene energie toe-eigenen, terwijl we ook huizen en grote bedrijven als Tata Steel van het gas af willen krijgen?”, vraagt hij zich af. Hij hekelt de voorrang die datacenters krijgen op het overvolle stroomnet, terwijl de aansluiting van zonne- en windparken knelt. Verder gebruiken nog veel datacenters leidingwater om te koelen en voegen daar chemicaliën aan toe. "Daar zijn oplossingen voor, maar als het teveel geld kost doen ze het liever niet”, stelt Dix. Hij wil ook geen boerenland opofferen voor hyperscale centers. "Van die verdozing wordt Nederland niet mooier”, stelt hij.

IT-inzichten die je niet mag missen

Als eerste op de hoogte zijn van de laatste IT-ontwikkelingen? Schrijf je in voor onze maandelijkse nieuwsbrief.

Waarom datacenters in Nederland?

Volgens Rianne Spinka van Centric zal het aantal datacenters hoe dan ook toenemen. "Het is een illusie te denken dat we minder data gaan gebruiken”, zegt ze. "Dus laten we ze dan zo duurzaam mogelijk bouwen. Liever ook in Nederland, waar we eisen aan duurzaamheid kunnen stellen, dan in andere landen waar ze op stroom uit kolencentrales draaien.” Volgens haar is de Nederlandse infrastructuur zeer geschikt voor datacenters en is het van economisch en strategisch belang om data in eigen land op te slaan.

Ook Elsinga denkt er zo over. "Je moet de vraag stellen: wat willen we met onze digitalisering de komende jaren? Onze datahonger wordt niet minder. We willen allemaal thuiswerken, Netflixen en snel internet. Willen we als Nederland een rol spelen in deze data-economie? Wil je startups steunen die gebruikmaken van data? Wil je bedrijven als ASML maximaal gebruik laten maken van kunstmatige intelligentie (AI)? Wil je koploper zijn met data over klimaatonderzoek? Nu wordt 1% van alle data gebruikt voor AI, maar in 2025 is dat al meer dan 10%. We staan pas aan het begin van de revolutie”, zegt hij.

Datahonger terugdringen

Volgens Dix wordt die datahonger overdreven. "Social media zijn gemaakt om ons aan het scherm te kluisteren en de grote tech-bedrijven zijn vooral bezig onze data te verzamelen en te verkopen. Het gaat dus niet alleen om online vergaderen. Als we die datahonger terugdringen, zijn er ook minder datacenters nodig. Dat is een essentiële stap om de klimaatcrisis aan te pakken”, stelt hij.