Het nut en de noodzaak van decentralisatie (deel 1 van 3)

In een reeks van drie artikelen gaan we met blockchainspecialisten Paul van Vulpen (business developer blockchain bij Centric Startup & Innovation) en Edwin Fennema (business developer metaverse bij Centric Startup & Innovation) dieper in op het thema decentralisatie. Dit eerste artikel staat vooral in het teken van het begrip zelf, de voor- en nadelen en hoe decentralisatie er in de praktijk uitziet.

Wat verstaan we onder decentralisatie?

Paul: “Het is het makkelijkste om dit begrip te contrasteren met het begrip centralisatie. Met centralisatie bedoelen we dat je op één centraal punt de besluitvorming neerlegt in een maatschappij of een gemeenschap. Decentralisatie is een tegenovergestelde trend: hierbij verdeel je de besluitvorming over verschillende lagen of niveaus. Met technologie stroomlijn je bepaalde aspecten hiervan.”

Edwin: “Centralisatie was in de vorige eeuw een logische keuze. Om zaken betrouwbaar, netjes, overzichtelijk en betaalbaar te houden, kon je ze het beste via één centraal punt laten lopen. De achterliggende reden hiervan was dat we in die tijd niet grootschalig met elkaar verbonden waren. De groep mensen met wie je een-op-een – dus op hetzelfde niveau – verbonden was, bleef beperkt tot de buren, de mensen van de vereniging, je familie en, als het even meezat, je schoonfamilie. Dat waren vaak niet meer dan vijftig mensen. Een groot verschil met deze tijd, waarin we alleen al via social media enorm veel connecties hebben. En omdat wij digitaal verbonden zijn met zoveel mensen, kunnen we nu ontbundelen. We hoeven niet meer met elkaar aan één centrale entiteit vast te zitten, maar kunnen onderling initiatieven starten. Met dank aan technologie.”

Is decentralisatie nodig? Is het iets waarnaar we moeten streven?

Paul: “Decentralisatie kan voordelen opleveren. Tegenwoordig zien we dat door digitalisatie de macht van het centrale instituut is toegenomen. Zowel qua besluitvorming als qua uitvoering. Deze instituten hebben dankzij technologie veel inzicht in het doen en laten van burgers en kunnen in hoge mate ingrijpen in de levens van burgers. En dan heb ik het over zowel de centrale overheid als grote bedrijven. De vraag die dit oproept is natuurlijk: is dat niet gevaarlijk? Door te decentraliseren kun je die macht inperken.”

Edwin: “De ontwikkeling die Paul schetst, namelijk dat instituten meer macht krijgen, is een risico dat we nemen. En dat het soms misgaat, is een feit. Denk maar aan de toeslagenwet, waarin ambtenaren binnen de lijnen van de bureaucratie een vreselijke situatie voor burgers veroorzaakten. De overheid gebruikte de macht op een manier die naar haar mening en door de macht gelegitimeerd was, maar die voor de betrokkenen desastreus uitpakte. Hiermee wil ik overigens niet zeggen dat instituten met macht per definitie slecht zijn of kwade bedoelingen hebben. Maar zelfs al is de intentie goed, dan nog kan macht vreselijke gevolgen hebben. Hebben de instituten of mensen wél kwaad in de zin? Dan kan decentralisatie helpen die macht in te perken.”

Zitten er ook nadelen aan decentralisatie?

Paul: “Decentralisatie is in feite geen efficiënte oplossing, hoewel technologie het wel efficiënter kan maken. Het is juist efficiënt om alles centraal te organiseren, omdat je dan kunt standaardiseren. Kijk naar gemeentes. Iedere gemeente heeft de vrijheid zelf te bepalen hoe ze de taken uitvoert. Maar dit levert wel een wijd veld aan standaarden en applicaties op. Het zou veel efficiënter zijn als iedere gemeente een soort standaardpakket krijgt en de centrale overheid zegt: hiermee ga je administreren. Voor sommige standaardinformatie is zo'n centrale oplossing prima, bijvoorbeeld voor eigenaaradministratie die door het hele land centraal is opgeslagen bij het Kadaster. Maar wanneer we informatie opslaan die de veelheid aan mensenlevens en levenskeuzes beschrijft, past een decentrale oplossing, mits toegespitst op de lokale situatie, beter. Het overzicht van mijn banktransacties is heel persoonlijk, maar die worden nu wel centraal opgeslagen. Een ander nadeel van decentralisatie is dat het moeilijker kan worden belangrijke besluiten te nemen. Die besluiten moeten dan namelijk over meerdere niveaus plaatsvinden.”

Edwin: “Het gevaar van decentralisatie zie je ook in social media, waarbij sommige mensen zich geroepen voelen andere mensen te pesten of te beledigen. Dit gebeurt omdat de onderliggende software dit soort uitingen niet reguleert. Zodra je regulering weghaalt, kom je bij de karakters van mensen terecht en die zijn niet altijd even goed te vertrouwen. Die anonimiteit maakt het voor sommige mensen makkelijk om zonder veel nare gevoelens andere mensen aan te pakken, leugens te verspreiden of propaganda te bedrijven. Dat zien we ook gebeuren in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. In een decentraal georganiseerde samenleving is dat risico veel groter dan in een centraal georganiseerde samenleving. Dat wil zeggen, mits het centraal georganiseerde instituut niet zelf de bron van de propaganda is. Het is, kortom, zaak een goede balans te vinden, waarin regulering plaatsvindt; bij voorkeur niet door machthebbers zelf, maar door een bepaalde vorm van technologie. Die technologie moet hierin zowel een faciliterende als een regulerende rol spelen.”

Paul: “Naast mijn werk bij Centric ben ik promovendus op het gebied van decentrale technologie. Ik doe onderzoek naar hoe lokale gemeenschappen zich organiseren rondom een digitale bron van waarheid. Wat ik zie, is dat die lokale gemeenschappen juist op decentraal – lokaal – niveau willen dat individuen zelf regels kunnen maken over hoe waarde naar die bron toegaat en hoe waarde van die bron wordt weggehaald. Dit heeft ermee te maken dat een centraal orgaan vaak onvoldoende kennis heeft van hoe zo’n bron van waarheid werkt. Kijk naar Wikipedia. Dit platform heeft een soort overkoepelende organisatie en binnen de domeinen maakt het gebruik van experts. Zij bepalen zelf wat voor regels en normen er gehanteerd worden op bijvoorbeeld het gebied van geschiedschrijving. Een lokale groep binnen Wikipedia bepaalt dat. Zo’n soort model kun je ook toepassen op de lokale omgeving.”

Edwin: “Wikipedia is inderdaad een goed voorbeeld. Ik heb weleens een artikel geschreven voor Wikipedia, en toen waren er minimaal tien experts die me op de set aan regels wezen die vanuit Wikipedia-filosofie bedacht zijn om het procedureel goed te laten verlopen. Ook lieten ze me weten dat ik, onbewust, verschillende regels had overtreden en ik een nieuwe versie moest maken als ik wilde dat het artikel voor langere tijd werd gepubliceerd. Dit kwam dus niet van een centrale directeur van Wikipedia, maar van een groep mensen die zich verbonden voelt met de kwaliteit van de teksten op het platform. Naast contributers heb je dus ook regulaters nodig: mensen die technisch georiënteerd zijn, of mensen die via technologie iets met decentrale partijen delen.”

Wat betekent dit allemaal voor de centrale organisatie? Verdwijnt die in de loop der tijd?

Paul: “Dat is niet haalbaar en ook niet wenselijk. De nationale veiligheid, bijvoorbeeld, wil je op staatsniveau geregeld hebben. Dat geldt ook voor diplomatie. Je moet vanuit het centrale orgaan contact houden met andere landen. Een ander voorbeeld is publiek transport. Treinen hebben rails nodig om te kunnen rijden. En dingen die in de werkelijke omgeving, de fysieke wereld, gewoon aanwezig zijn en eigendom zijn van het publiek, hebben een centraal regulerend orgaan nodig.”

Edwin: “Het is momenteel gangbaar om na te denken, te filosoferen, over een wereld zonder staten. Want wat is een staat? Niet veel meer dan een met een stokje getrokken streep in de kleigrond. In feite zijn we gewoon één planeet. Maar zolang er kunstmatige, juridische staten zijn, moeten we de staatsrechtelijke zaken wel regelen en 'onze' staat beschermen tegen 'de ander'. Dit ligt als verantwoordelijkheid op centraal niveau. Een geheel decentraal leger (cellen) bijvoorbeeld, zou voor defensie weinig praktisch zijn, tenzij je een guerilla-oorlog voert. Toch zijn er ook veel onderdelen in onze samenleving die niet staatsgebonden zijn en op zichzelf functioneren. Als wij twee jaar geen regering hebben, functioneert Nederland voor het grootste deel gewoon door. Een heleboel centraal regulerende organen, belangenorganisaties en koepelorganisaties zouden eigenlijk van beleidsbepalend naar faciliterend moeten gaan. Net als Wikipedia. In feite doet dat platform niets anders dan faciliteren. ”

Kun je een voorbeeld geven van een geslaagde decentralisatie?
Paul: “Decentralisatie op staatsniveau is erg moeilijk. Centrale organen zijn vaak geneigd de macht bij zichzelf te houden, tenzij er een grootschalige noodzaak voor is. Soms is er zelfs een revolutie voor nodig om het te laten gebeuren.”

Edwin: “Het programmeerbaar maken van geld via blockchaintechnologie is een voorbeeld van een geslaagde decentralisatie. In derdewereldlanden hebben mensen niet altijd de juiste papieren om bankzaken te doen. Nu hebben ze een decentraal georganiseerde vorm van geld die niet meer via een bank loopt. Voor coins geldt namelijk dat je alleen een smartphone en internet nodig hebt. Ook het verzenden van geld, dat over heel de wereld plaatsvindt, wordt veel gemakkelijker met virtueel geld. En vergis je niet: blockchain is een technische architectuur die talloze manieren biedt om relaties te verbeteren. Ook op menselijk niveau. Ik zou zelfs willen stellen dat programmeerbaar geld de menselijke maat in lokale relaties kan terugbrengen. Deze vorm van geld kan bijdragen aan een slimmere en langdurigere zakelijke relatie tussen gemeentelijke inwoners en lokale aanbieders.”

Paul: “Een voorbeeld van een geslaagde decentralisatie op microniveau is ook een WhatsApp-groep die buurtbewoners gebruiken om elkaar op de hoogte te houden van wat er plaatsvindt in de wijk. Dat is decentraal ontstaan en er komt geen politie en burgemeester aan te pas. Het enige dat de overheid doet, is het faciliteren van de borden met daarop Attentie Buurtpreventie.”

Edwin: “En dit is natuurlijk nog maar het begin. In de loop der tijd zullen, onder andere dankzij een technologie als blockchain, steeds meer lokale initiatieven tot stand komen. De toekomst is lokaal!”

Houd Insights in de gaten voor deel 2 en 3 van deze artikelenreeks over decentralisatie.

Vind je blockchain interessant, maar mis je bepaalde basiskennis? Lees dan het artikel Wat is blockchain?