Nieuwe fase voor Maarten Hillenaar en Centric: een soevereine cloud voor Nederland

Het versterken van de Nederlandse digitale autonomie: daar gaat Hillenaar zich in zijn nieuwe rol binnen de concerndirectie van Centric op richten op. Hillenaar beweegt zich al zijn hele werkzame leven in de wereld van de digitale overheid. Dat deed hij als eerste CIO Rijk, daarvoor in diverse functies bij onder meer de VNG, PinkRoccade en PBLQ, en de laatste jaren als algemeen directeur van Centric Digitale Overheid. Nu zet hij een volgende stap. Hij neemt afscheid als algemeen directeur en gaat bouwen aan een nieuwe propositie: een soevereine cloud en een soevereine werkplek voor de overheid.

Je zou kunnen stoppen, maar in plaats daarvan ga je je bezighouden met een nieuwe propositie van Centric Digitale overheid. Wat ga je doen?

‘Ik draag begin november het stokje als algemeen directeur over aan de huidige operationeel directeur Dieneke Schouten. Ik blijf lid van de concerndirectie en ga werken aan een soevereine cloud en een soevereine werkplek, voor de hele overheid. Centric richt zich van oudsher op de lokale overheid, maar de informatievoorziening houdt daar natuurlijk niet op. De overheid werkt in ketens, er zijn allerlei afhankelijkheden. Daarom verbreden we onze blik. Dat kunnen we niet alleen, we gaan dit vanuit een consortium van partijen vormgeven. De eerste stappen zijn al gezet, zo tekenden we onlangs een intentieverklaring voor samenwerking met Nextcloud. Met hen gaan we het aanbod van een soevereine werkplek vormgeven.’

Soevereiniteit is een breed begrip. Wat betekent het volgens jou, voor de cloud en de werkplek?

‘Soevereiniteit gaat erover dat je altijd de controle houdt, dat je onafhankelijk blijft en zelf verantwoordelijk bent voor je kritische informatievoorziening. Het gaat om grip op drie niveaus: geografisch, juridisch en operationeel. Wij kiezen voor de meest veilige optie, namelijk alle data en kritische bedrijfsprocessen in datacentra binnen Nederland. Dan ben je geografisch en juridisch in control. Operationele controle is belangrijk, omdat je dan zeker weet dat een IT-aanbieder niet zomaar jouw IT kan afsluiten. Ik denk dat wat afgelopen voorjaar gebeurde bij het Internationaal Strafhof ons allemaal wakker heeft geschud. Daar blokkeerde Microsoft op last van de Amerikaanse overheid de mailtoegang van de hoofdaanklager. Als je de operationele controle behoudt, loop je dat risico niet.’

‘Ik zeg niet dat we helemaal af moeten stappen van de diensten van Amerikaanse partijen. Dat is ook niet nodig voor alle toepassingen. Maar we moeten wel veel kritischer kijken naar wat we gebruiken en van wie we dat afnemen. Dat geldt in brede zin, voor alle organisaties in Nederland. Voor de overheid weegt dat nog zwaarder, want die werkt met persoonsgegevens van burgers en vervult een cruciale rol in onze samenleving.’

Waarom nu?

‘De overheid voelt de urgentie om veel meer zelf in controle te zijn als het gaat om de kritische informatievoorziening. Het is ook een belangrijk speerpunt van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie, de NDS. Alle overheden hebben de NDS onderschreven, sterker nog: toen het kabinet viel, riepen ze de politiek op om hiermee door te gaan. Dat zegt veel over het gevoel van urgentie. Daarnaast speelt al langer dat gemeenten samenwerken aan de modernisering van hun informatievoorziening in de beweging Common Ground. Als Centric werken we daar nu al een aantal jaar aan mee. Centric ziet Common Ground en de NDS als de belangrijkste drivers voor de verandering en verbetering van de informatievoorziening van de overheid. Met een aantal thema’s die prioriteit krijgen en waar overheid en markt samen aan werken.’

‘Daarnaast komt de ontwikkeling naar een nieuwe propositie op een voor Centric logisch moment. Onze nieuwe eigenaar is een Nederlandse investeringsmaatschappij, die zich langjarig aan ons heeft verbonden. Dat is een goede uitgangspositie voor de verbreding van ons aanbod met een soevereine cloud en werkplek. We maken voor onze applicaties een transitie van on premise naar de cloud, zowel publiek als privaat. Dat bouwen we verder uit met een soevereine cloud. Daarmee leveren we de infrastructuur waarop ook andere partijen hun systemen kunnen draaien. We willen op deze manier een ecosysteem met andere partijen creëren, waarin innovatie binnen Nederland en Europa vorm kan krijgen.’

De geopolitieke situatie heeft de Europese overheden wakker geschud en iedereen heeft grote interesse in soevereine IT-oplossingen. Maar wat gebeurt er als een volgende Amerikaanse president een vriendelijker houding heeft richting Europa? Dan heeft de markt geïnvesteerd in soevereine oplossingen, maar is de overheid misschien niet meer zo geïnteresseerd…

‘Het zou kunnen dat de interesse dan minder wordt. Maar ik verwacht het niet. De overheid is al langer kritisch ten opzichte van de macht van big tech, dat zal niet veranderen. Ik denk dat de weerstand zelfs groter zal worden, omdat Big Tech steeds machtiger wordt. Daarnaast zou onze relatie met de VS weer kunnen verbeteren, maar de wereld is groter dan dat. De actualiteit laat zien dat we in onze eigen weerbaarheid en autonomie moeten investeren en dat zal de overheid willen blijven doen. Dat blijft belangrijk en urgent. Het tempo zou iets lager kunnen worden, maar het proces gaat door. Ook omdat we steeds afhankelijker worden van IT. Technologie is dermate bepalend geworden in het dagelijks leven, daarvoor wil je niet volledig afhankelijk zijn van partijen waar je geen grip op hebt.’

Jouw vertrek als algemeen directeur van Centric Digitale Overheid komt op het moment dat het bedrijf een roerige fase afrondt. Hoe kijk jij daarop terug?

‘Het waren inderdaad enerverende jaren en ik ben blij dat we die achter de rug hebben. We hebben een nieuwe eigenaar die langjarig wil investeren, er is een nieuwe CEO en we hebben onlangs een reorganisatie gehad die het bedrijf klaar heeft gemaakt voor de toekomst. Het is een logisch moment voor mij om iets anders te gaan doen. Wel binnen Centric, want ik vind het een heel plezierig bedrijf om voor te werken. Er heerst een cultuur waarin mensen naar elkaar omkijken. Het is ook een innovatief bedrijf: er werken bij ons veel jonge slimme mensen, waarvan een aantal hun promotieonderzoek bij ons doet. Zij werken uiteraard ook aan AI. Zo halen we de nieuwe garde binnen, met nieuwe kennis.

Ik heb de afgelopen jaren regelmatig de vraag gekregen waarom ik bleef bij Centric. De cultuur, de combinatie van innovatie en saamhorigheid, waren belangrijke redenen. En het zit gewoon ook niet zo in mij om er vandoor te gaan als het even tegenzit.’

In 1982 begon je bij de VNG als hoofd informatiebeleid. Sinds die tijd heb je altijd in de wereld van de digitale overheid gewerkt, afwisselend als ambtenaar en voor het bedrijfsleven. Hoe kijk jij met jouw ervaring naar waar de overheid nu staat als het gaat om digitalisering?

‘In 2012 schreef ik als CIO Rijk een brief aan de Tweede Kamer over het cloudbeleid. Iemand wees mij daar recent op en zei dat de uitgangspunten in die brief nog steeds actueel zijn. Ontwikkelingen in de IT gaan aan de ene kant heel snel, maar aan de andere kant ook weer niet. De overwegingen van toen zijn nog steeds actueel, maar de context is veranderd. Qua technologie en qua urgentie. Ik hoop dat we die urgentie kunnen benutten om nu echt een volgende stap te zetten in de digitalisering van de overheid. We kunnen daarvoor lessen trekken uit het verleden. Zo werd GemNet, een veilig netwerk voor gegevensuitwisseling tussen gemeenten, meteen door alle gemeenten gebruikt omdat dat de enige manier was om bij de nieuwe Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) te komen. Je kunt het gebruik van nieuwe technologie dus op slimme manieren afdwingen.

Er is de afgelopen jaren heel veel gebeurd, kijk bijvoorbeeld naar hoe ver gemeenten en marktpartijen samen zijn gekomen in Common Ground. Die samenwerking, ook tussen gemeenten, was een aantal jaren geleden ondenkbaar. Tegelijkertijd moet er nog veel gebeuren wil de Nederlandse overheid echt een robuuste en toekomstvaste informatievoorziening hebben. De NDS creëert een belangrijk momentum om daarmee aan de slag te gaan. Ik ben heel blij dat de NDS inzet op samenwerking tussen overheid, markt en wetenschap, want we hebben elkaar nodig om de digitalisering van de overheid naar een hoger plan te tillen. Met ons aanbod van een soevereine cloud en een soevereine werkplek dragen wij daar graag aan bij.’