Blockchain kan de wereld veranderen

Tijdens de Tedx Maastricht van 2014 vertelt Paul Rulkens een anekdote over Albert Einstein. Op een dag wandelen de professor en zijn assistent over de campus, nadat ze bij een groep vierdejaarsstudenten schriftelijk tentamen hebben afgenomen. De assistent vraagt wat ongerust: “Zijn dit niet gewoon dezelfde vragen als vorig jaar, die we toen ook al bij dezelfde groep studenten hebben neergelegd?” Einstein knikt bevestigend. “Exact dezelfde”. De assistent loopt rood aan en zegt: “Maar waarom zou je dat willen?” Einstein glimlacht en antwoordt: “Omdat de antwoorden veranderd zijn”.

Grote belofte

Dit aardige verhaal illustreert dat een aantal grote, historische uitdagingen in onze samenleving anders kan worden aangepakt door de komst van blockchain. Een gedistribueerd netwerk van zelfstandige nodes die met elkaar - over de tijd - zaken digitaal en onherroepelijk vastleggen, kan een antwoord zijn op veel problemen die we met een traditioneel, gecentraliseerd netwerk nauwelijks kunnen oplossen. Blockchain draagt dus een grote belofte in zich.

Juridisch vacuüm

Tegelijkertijd staan we met deze mogelijkheden voor de uitdaging om ze in juridische en bestuurlijke zin waar te maken. Centrale organisaties zijn immers niet voor niets onderworpen aan wet- en regelgeving. Samenwerking met hogere instanties en autoriteiten zorgt voor rust en vertrouwen, de bestaansgrond van een centrale partij. Wanneer functies worden overgeheveld naar een decentraal netwerk ontstaat een juridisch vacuüm. Want wie zorgt er nog voor dat foutieve handelingen of transacties worden gecorrigeerd? Huidige gecentraliseerde netwerken heten betrouwbaar te zijn, omdat er een partij aangesproken kan worden.

Andere basis van vertrouwen

Blockchaintechnologie biedt kansen om vertrouwen in een netwerk te bouwen, zonder zo’n centrale partij, maar realiseert het via transparantie voor iedereen, zelfs al vertrouwt men elkaar niet (des te beter zelfs). Cryptografie en onveranderbare historie zorgen voor veiligheid en feitelijkheid. Organisaties - consortia - gebaseerd op distributed ledgers (blockchain) kiezen daarmee een fundamenteel andere basis van vertrouwen.

Waar een bank (typisch een centrale partij) voor veel klanten een soort black box is (want wie weet nou precies welke activiteiten banken met het geld van klanten onderneemt?), gecontroleerd door andere, nog hogere autoriteiten (ook centraal, ook black boxes), is het bij een gedecentraliseerde oplossing de gemeenschap zelf die zorgt voor vertrouwen. Hierdoor ontstaan nieuwe kansen om beslissingen te leggen bij degenen die rechtstreeks betrokken zijn. Meer nog dan de centraal ingerichte digitale diensten van bijvoorbeeld grote techbedrijven die als monopolist werken, niet transparant zijn en weinig democratisch opereren.

Nieuwe antwoorden op problemen

Blockchain belooft daarmee nieuwe antwoorden op grote problemen, omdat het de macht van centrale partijen beperkt, verschillen in toegang tot mogelijkheden en middelen reduceert, bewijsbare zaken vastlegt, processtappen impliciet traceerbaar maakt, neutraal en breed gedragen is (by nature), toegang tot historische data in zich draagt en oorzaken van verschijnselen eenvoudiger laat analyseren.

Decentrale concepten als blockchain vormen daarmee ook een basis voor schaalbare samenwerking bij ingewikkelde vraagstukken:

1. Onvrijheid: vaak te maken met de aanwezigheid van centrale, politieke stromingen die via centrale wetgeving bepalen wat individuen kunnen, mogen of moeten denken.
   
2. Ongelijkheid: vaak te maken met verschil in toegang tot centraal gereguleerde mogelijkheden en middelen die de een wel heeft en de ander niet.
   
3. Oneerlijkheid over juridische juistheid: vaak te maken met het niet bewijsbaar vastleggen van gebeurtenissen, waardoor waarheidsvinding in het geding is.
   
4. Onduidelijkheid over afkomst, historie: vaak te maken met het niet traceerbaar vastleggen van processen, waardoor het overzicht van stappen en afhandeling ontbreekt.
   
5. Onrechtvaardigheid: vaak te maken met de aanwezigheid van centrale, bureaucratische organen die volgens centrale regels bepalen wat goed is en wat niet goed is.
   
6. Onwetendheid: vaak te maken met een kennisverschil tussen centrale partijen die historische data verzamelen en belanghebbenden die tot deze data geen toegang krijgen.
   
7. Onwil om iets met elkaar ten goede te veranderen: vaak te maken met gebrek aan objectief inzicht in onderliggende oorzaken van verschijnselen.
   

Decentrale oplossingen voor die vraagstukken gaan richting de (rechts)staat 2.0 en de democratie van de toekomst. Governance is daarom van groot belang. Het startpunt van blockchains voor de overheid ligt dus misschien wel bij het formuleren van publieke waarden (wat voor samenleving willen we zijn?) en de te hanteren governance bij een eigen variant op blockchain.